Ιστορία Γ' Τάξης, Η εποχή του χαλκού στην Ελλάδα

 Ο Κυκλαδικός πολιτισμός

Οδυσσέας Ελύτης, κολάζ

..."Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα

και είδα και θαύμασα

Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ' εικόνα και ομοίωσή μου:

Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή

και γαλήνιοι αμφορείς

και λοξές δελφινιών ράχες

η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος..."

Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί, Ίκαρος, Αθήνα 1959

..." - Τ' αγάλματα είναι στο μουσείο.

- Όχι, σε κυνηγούν, πώς δεν το βλέπεις;

θέλω να πω με τα σπασμένα μέλη τους,

με την αλλοτινή μορφή τους που δε γνώρισες

κι όμως την ξέρεις..."

Γ.Σεφέρης, Κίχλη, Ίκαρος, Αθήνα 1947

"Κυκλαδίτικο" (Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις, Στίχοι: Νίκος Γκάτσος).

..."Ας ξεκινήσουμε λοιπόν το ταξίδι μας που θα μας πάει πίσω πέντε χιλιάδες χρόνια, την Εποχή του Χαλκού, το 3200-2000 π.Χ. Τότε αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος πολιτισμός, ο Κυκλαδικός, στα νησιά του κεντρικού Αιγαίου. 

Οι Κυκλάδες πήραν το όνομά τους από την αντίληψη που είχαν τότε ότι τα νησιά σχημάτιζαν έναν κύκλο γύρω από το ιερό νησί της Δήλου. Εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης των Κυκλάδων, οι Κυκλαδίτες ήταν πολύ καλοί ναυτικοί, έμποροι και ψαράδες και με τα καράβια τους ταξίδευαν για να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς αλλά και να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους με άλλους λαούς. Ήταν και κτηνοτρόφοι, κυνηγοί, γεωργοί αλλά και καλλιτέχνες.

Πανοραμική θέα της τριγωνικής πλατείας του Προϊστορικού οικισμού, Ακρωτήρι Θήρας.

Κατοικούσαν σε μικρές πόλεις οι οποίες ήταν χτισμένες κόντα στη θάλασσα ή στις πλαγιές των λόφων. Προκειμένου να αισθάνονται πιο ασφαλείς από τις συχνές επιθέσεις των πειρατών έχτιζαν γύρω από τις πόλεις τους τείχη. Τα σπίτια τους ήταν μικρά και για την κατασκευή τους χρησιμοποιούσαν πέτρες και λάσπη, ενώ για τις στέγες χρησιμοποιούσαν ξύλινα δοκάρια, καλάμια και πηλό.

Ερωτήσεις κατανόησης

Γιατί οι Κυκλάδες πήραν αυτή την ονομασία;

Πότε αναπτύχθηκε ο Κυκλαδικός Πολιτισμός;

Ποιες ήταν οι βασικές ασχολίες των Κυκλαδιτών; Οι σημερινοί Έλληνες ασχολούνται με τα ίδια επαγγέλματα;

Πώς ήταν τα σπίτια των Κυκλαδιτών;

Τα κυκλαδικά ειδώλια

..." Οι τάφοι αποτελούν την πηγή όλων των κυκλαδικών ειδωλίων,
αν και υπάρχουν τάφοι χωρίς κανένα ειδώλιο ή τάφοι με ένα νεκρό και
αρκετά ειδώλια." ( Emily Vermeule, 1983)

Οι Κυκλαδίτες πίστευαν ότι τα αγαπημένα τους πρόσωπα μετά το θάνατό τους θα συνεχίσουν να ζουν σε έναν άλλο κόσμο. Τοποθετούσαν για αυτό το λόγο μέσα στους τάφους διάφορα αντικείμενα όπως αγγεία, εργαλεία, όπλα, κοσμήματα και εμάς, τα ειδώλια (μικρά αγαλματάκια) ως κτερίσματα για να συνοδεύουμε το νεκρό στην άλλη του ζωή. Τα περισσότερα λοιπόν ειδώλια από εμάς βρέθηκαν μέσα σε τάφους (και ορισμένα σε σπίτια και σε ιερά, σε οικισμούς) από τους αρχαιολόγους, όπως ο σπουδαίος Έλληνας αρχαιολόγος Χρ. Τσούντας, ο οποίος πρώτος συστηματοποίησε τη μελέτη του κυκλαδικού πολιτισμού. 

Εμείς τα ειδώλια είμαστε πολύ σημαντικά γιατί οι Κυκλαδίτες δεν άφησαν καθόλου γραπτά κείμενα. Έτσι είμαστε εμείς η βασική πηγή γνώσης όχι μόνο για την τέχνη των ανθρώπων εκείνης της εποχής, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο ζούσαν, τα ταφικά τους έθιμα, τις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις ασχολίες τους και τόσα άλλα (χρήση πνευστών και εγχόρδων μουσικών οργάνων, θέση της γυναίκας, ψυχαγωγία).

Για να μας φτιάξουν οι Κυκλαδίτες χρησιμοποιούσαν λευκό μάρμαρο, κυρίως από τη Νάξο και την Πάρο όπου υπήρχε άφθονο. Επειδή όμως το μάρμαρο είναι σκληρό υλικό, το λάξευαν με μεταλλικά εργαλεία, κυρίως από χαλκό (σμίλες, μαχαίρια, βελόνια κ.ά.) και λείαιναν την επιφάνειά του με ελαφρόπετρα, διαδικασίες αρκετά επίπονες και χρονοβόρες.

Δεν ήμασταν πάντοτε λευκά, οι Κυκλαδίτες καλλιτέχνες ζωγράφιζαν τα μάτια, το στόμα και τα μαλλιά μας με ορυκτά χρώματα, φυσικά δηλαδή χρώματα που βρίσκονται στη γη. Για να ετοιμάσουν το χρώμα, έτριβαν πρώτα το ορυκτό ώσπου να γίνει πούδρα, χρησιμοποιώντας δύο πέτρες, και

Αγγεία προετοιμασίας του χρώματος

στη συνέχεια το ανακάτευαν με λάδι ή νερό (πιθανώς και αυγό) για να σταθεροποιηθεί.

Αντίγραφο ειδωλίου
με ζωγραφισμένες
λεπτομέρειες.

Όλοι οι συγγενείς μου ειδώλια είναι κυρίως γυναικεία και διακρίνονται σε δύο κατηγόριες, τα σχηματοποιημένα (βιολόσχημα) και τα φυσιοκρατικά. Τα βιολόσχημα πήραν αυτή την ονομασία από τους αρχαιολόγους γιατί δε θύμιζαν ανθρώπινη μορφή αλλά περισσότερο βιολιά, με μακρύ λαιμό (χωρίς κεφάλι), ώμους, τονισμένη μέση και φαρδιά λεκάνη. Τα πιο συνηθισμένα ειδώλια είναι του τύπου με τα «διπλωμένα χέρια», αφού έχουν το αριστερό πάνω στο δεξί. 

Στις Κυκλάδες κατασκεύαζαν και ανδρικά ειδώλια, προς τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. Συνήθως οι ανδρικές μορφές εικονίζονται σε συγκεκριμένες δραστηριότητες (ως μουσικοί για παράδειγμα) ή ως εκπρόσωποι μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, ως κυνηγοί ή πολεμιστές. Εγώ ο Γλεντζές αποτελώ ένα από τα σημαντικότερα ανδρικά εκθέματα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

(Για ελληνικούς υποτίτλους πατήστε στο κουμπί των ρυθμίσεων   και επιλέξτε Μετάφραση Υποτίτλων, ελληνικά και τέλος επιβεβαιώστε με ΟΚ.)

Ερωτήσεις κατανόησης

• Τι είναι τα ειδώλια;
• Πού  βρήκαν οι αρχαιολόγοι τα ειδώλια;
• Για ποιο λόγο οι Κυκλαδίτες τοποθετούσαν τα ειδώλια μέσα σε τάφους;
• Γιατί είναι σημαντικά τα ειδώλια;
• Από τι υλικό είναι φτιαγμένα τα ειδώλια;
• Πόσο εύκολη ήταν η δουλειά του αρχαίου μαραμαροτεχνίτη συγκριτικά με αυτήν ενός σύγχρονου;
• Τα ειδώλια είχαν πάντα λευκό χρώμα;
• Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται τα ειδώλια;

Αντικείμενα καθημερινής χρήσης

Πολλά από τα αγγεία και τα σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι Κυκλαδίτες στην καθημερινή τους ζωή για να αποθηκεύουν τρόφιμα, να μαγειρεύουν ή να τρώνε τα κρεμούσαν στο εσωτερικό των σπιτιών τους. Τα έπιπλά τους, σκαμνιά, καρέκλες, τραπέζια ήταν ξύλινα και για αυτό δε σώθηκαν. 

Πήλινο τηγανόσχημο σκεύος

Ανάμεσα στα σκεύη που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή τους ζωή ξεχωρίζουν τα "τηγανόσχημα" που θυμίζουν τηγάνια και για αυτό πήραν αυτή την ονομασία. Ορισμένοι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως ήταν καθρέφτες, τύμπανα ή δίσκοι προσφορών.

Ερωτήσεις κατανόησης 

• Σε τι νομίζεις ότι χρησίμευαν οι τρύπες στα αγγεία καθημερινής χρήσης;
• Τι γνωρίζεις για τα τηγανόσχημα σκεύη;

Διατροφικές συνήθειες

Μαρμάρινη πυξίδα, κουτάκι για κοσμήματα

Η κτηνοτροφία και η καλλιέργεια της γης ήταν από τις βασικές ασχολίες των Κυκλαδιτών. Πρόβατα, κατσίκια, βόδια, γουρουνάκια έδιναν στους Κυκλαδίτες το κρέας και το γάλα, αλλά και τα δέρματα και το μαλλί. Τα δημητριακά (κριθάρι, σιτάρι), τα όσπρια (φακή, μπιζέλια), οι ελιές, διάφορα φρούτα και καρποί, αποτελούσαν τη βάση της τροφής τους. Τα ψάρια και τα θαλασσινά συμπλήρωναν τη διατροφή τους.

Ερωτήσεις κατανόησης

• Ποιες ήταν οι βασικές ασχολίες των Κυκλαδιτών;
• Τι αποτελούσε τη βάση της διατροφής τους;

Εργαλεία από οψιανό

Οι Κυκλαδίτες κατασκεύαζαν μυτερές λεπίδες, αιχμές για τα βέλη τους, εργαλεία και όπλα από οψιανό, μια μαύρη, πολύ σκληρή ηφαιστειογενής πέτρα που έβγαινε στη Μήλο. Επεξεργάζονταν το κομμάτι του οψιανού ώστε να δημιουργήσουν τον πυρήνα και στη συνέχεια μορφοποιούσαν τις ακμές του. Εξαιτίας του οψιανού η Μήλος θεωρήθηκε η πρώτη ναυτική δύναμη και οι Κυκλαδίτες ήρθαν σε επαφή με τους Μινωίτες και επηρεάστηκαν από την τέχνη τους.

Ερώτηση κατανόησης 

• Ποια πετρώματα υπήρχαν άφθονα στις Κυκλάδες και τι έφτιαχναν με αυτά οι Κυκλαδίτες;

Χρήση μετάλλων

Χάλκινο όπλο

Οι αρχαίοι Κυκλαδίτες χρησιμοποιούσαν μέταλλα, όπως ο χαλκός,  το ασήμι και το μολύβι και κατασκεύαζαν με αυτά όπλα (αιχμές δοράτων, βελών κ.ά.), εργαλεία (πριόνια, σμίλες), κοσμήματα (βραχιόλια, περιδέραια, δαχτυλίδια) και άλλα αντικείμενα. Κυρίως όμως χρησιμοποιούσαν το χαλκό και για αυτό ονομάστηκε Εποχή του Χαλκού."

Ερώτηση κατανόησης 

• Ποια μέταλλα χρησιμοποιούσαν οι Κυκλαδίτες και τι έφτιαχναν με αυτά;

Σχεδιαγράμματα μαθημάτων

Παρουσίαση Prezi

Δραστηριότητες

• Περιηγηθείτε στην ιστοσελίδα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και παρατηρήστε τα ευρήματα.
• Συμπληρώστε το φυλλάδιο του Κυκλαδικού Πολιτισμού. (έχει δοθεί σε έντυπη μορφή).
• Παιχνίδι παρατηρητικότητας και έκφρασης: Παρατηρήστε τα κυκλαδικά ειδώλια και δοκιμάστε να αναπαραστήσετε τις στάσεις τους.
• Καταγραφή - Ομαδοποίηση: Χωριστείτε σε ομάδες, που η κάθε μία θα αναλάβει να καταγράψει τα διαφορετικά είδη ειδωλίων.

• Παιχνίδι - Το ειδώλιο και η ιστορία του: Κάθε ομάδα μετά την καταγραφή επιλέγει ένα αγγείο, συζητά για αυτό και δημιουργεί την ιστορία του. Ύστερα κάθε ομάδα διηγείται στους υπόλοιπους μαθητές την ιστορία του ειδωλίου που επέλεξε. Μετά το τέλος της ιστορίας τα υπόλοιπα παιδιά ψάχνουν και βρίσκουν το αγγείο στο οποίο πιστεύουν ότι ταιριάζει η ιστορία που άκουσαν.
• Διαβάστε περισσότερες πληροφορίες για τον Προϊστορικό Οικισμό στο Ακρωτήρι της Θήρας.
• Περιηγηθείτε στην ιστοσελίδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στις Κυκλαδικές αρχαιότητες και στις αρχαιότητες της Θήρας.
• Παρατηρήστε τις εικόνες και βρείτε ομοιότητες και διαφορές.

• Δείτε το ντοκυμαντέρ Αρχαιολογικές Ξεναγήσεις: Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός.
• Δείτε την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού σχετικά με τον Κυκλαδικό Πολιτισμό.

Βιβλία για παιδιά (και για τα δύο μαθήματα της ενότητας)

• Γιαλουράκη Σ., Τα κυκλαδικά ειδώλια ζωντανεύουν, Νέοι Ακρίτες, Αθήνα 1994.
• Γιαλουράκη Σ., Κυκλαδικός πολιτισμός, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 1987.
• Καποκάκη Ν., Αποστολή στις Κυκλάδες, Δελφίνι, Αθήνα 1992
• Καρρά Λ., Η Μαρμαρίνα, Μετόπη, Αθήνα 1982.
• Νάκου Ειρ., Ταξίδια στην προϊστορική Ελλάδα, Κέδρος, Αθήνα 1979.
• Ντεκάστρο Μ., Αρχαιολογία. Ένα ταξίδι στο παρελθόν, Κέδρος, Αθήνα 1988.
• Χατζή Γ,. Ιστορία και πολιτισμός των Κυκλάδων, Πατάκης, Αθήνα 2002.
• Preziosi P., Ταξίδι στις προϊστορικές Κυκλάδες, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 1989.
• Σίνου Κίρα, Ο τελευταίος βασιλιάς της Ατλαντίδας, Καστανιώτη, Αθήνα 1995.
• Τζώρτζογλου Ν., Όταν οργίζεται η γη, Κέδρος, Αθήνα 1978.

Πηγές και εποπτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό

• Απόσπασμα Διπλωματικής εργασίας "Αξιοποιήση των μουσειακών χώρων στο πλαίσιο της διδασκαλίας της σχολικής ύλης για τα μαθήματα της Γ' Δημοτικού", Μ. Λαμπρέα, 2008.
• Εκπαιδευτικός φάκελος "Κυκλαδικός Πολιτισμός" από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
• Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα "Οι φίλοι μου τα ειδώλια" από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
• Μουσειοσκευή "Κυκλαδικός Πολιτισμός" από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
• Παιχνίδι Τόμπολα από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
• Ιστορία των αρχαίων χρόνων, Μυστήριο στις Κυκλάδες. Α' μέρος, Β΄ μέρος, Ταινιομάθημα, Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, 1993.
• Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα "Φύση, Θάλασσα και Ζωή" για την προετοιμασία μιας επίσκεψης στην αίθουσα της Θήρας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
• Άλκηστις, Μουσεία και Σχολεία, Δεινόσαυροι κι Αγγεία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996.
• Παρουσίαση Μ. Λαμπρέα

Αξιοποιώντας τα GoogleDrive (Docs) στη σχολική τάξη

Δραστηριότητες για το Κεφάλαιο των Μαθηματικών της Στ’ Δημοτικού: Αντιστρόφως ανάλογα ποσά.


Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ.
_________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 3.3

Κουίζ Edmodo με θέματα από την Ιστορία. Οι τύποι των ερωτήσεων είναι:

• Πολλαπλής επιλογής
• Σωστό-Λάθος
• Σύντομη απάντηση
• Συμπλήρωσης κενού

Δραστηριότητα 3.1β

Η Φυσική της Ε΄ έχει κάποιες έννοιες οι οποίες συχνά μπερδεύουν τους μαθητές. Η βαρύτητα, η διαφορά όγκου και μάζας καθώς και οι ιδιότητες του φωτός είναι κάποιες από αυτές. Η παρουσίαση που μπορείτε να βρείτε εδώ δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα τις έννοιες αυτές.

Δραστηριότητα 3.1α

Ποιες είναι οι δυνατότητες παιδαγωγικής αξιοποιήσης του blog στους μαθητές του δημοτικού σχολείου;

Το blog είναι ένα γνωστικό ασύγχρονο εργαλείο το οποίο δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να προσφέρει επιπλέον γνωστικό και πληροφοριακό υλικό στους μαθητές του. Η δομή του blog επιτρέπει την προοδευτική ροή της πληροφορίας, η οποία μπορεί να ακολουθεί τη ροή των μαθημάτων, χωρίς να προσφέρει υπερβολικό όγκο ερεθισμάτων στους μαθητές ενθαρρύνοντάς τους έτσι να αφοσιωθούν και να κατανοήσουν σε βάθος τις νέες πληροφορίες. Επιπλέον, ο μόνιμος χαρακτήρας των δημοσιεύσεων στο blog το καθιστά αυτόματα μία βάση δεδομένων στην οποία μπορεί να έχει πρόσβαση κάθε διαδικτυακός επισκέπτης (μαθητές, εκπαιδευτικοί  κτλ.).

Ακόμα, μέσω του blog μπορεί να προβληθεί η δραστηριότητα των μαθητών καθώς και εκπαιδευτικές δράσεις που γίνονται στο πλαίσιο του μαθήματος δίνοντας έτσι κίνητρο στους μαθητές να  βελτιώσουν την ποιότητα της εργασίας τους. Βασικό κίνητρο για αυτό είναι η δημοσιοποίηση της εργασίας τους καθώς και η συνεχής αλληλεπίδραση με τις διαδικτυακές δημοσιεύσεις άλλων μαθητών.

Ιστοσελίδα που δεν ανήκει στην κατηγορία των wikis

Το Athens Lawschool Wiki δεν ανήκει στην κατηγορία των wikis αφού δε δίνει τη δυνατότητα της συνδημιουργίας στους χρήστες και το περιεχόμενό του δεν αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία ευρύτερου συνόλου συνδημιουργών.

Ορισμός wiki

Τα wikis αποτελούν πλατφόρμες συνεργατικής δημιουργίας κειμένου και επισύναψης πολυμέσων. Αποτελούν πλατφόρμες απόλυτης ισότητας μεταξύ συνδημιουργών αφού όλα τα μέλη μπορούν να επέμβουν απεριόριστα στο περιεχόμενο. Το τελικό περιεχόμενο των wikis είναι πνευματική περιουσία του συνόλου των συνδημιουργών και σε ορισμένες περιπτώσεις (Wikipedia), του συνόλου των ανθρώπων. Τέλος, η δομή των wikis επιτρέπει αυξημένη "ελαστικότητα" σελιδοποίησης του περιεχομένου καθώς και εύκολη διασύνδεση μεταξύ διαφορετικών σελίδων με τη μορφή συνδέσμων ενσωματωμένων στο κείμενο.